در روایات نیز به علم، کتاب و نوشتن اهتمام شده است؛ تا آنجا که فراگیرى آن فریضه دینى به شمار آمده و حتى پیامبر اسلام (ص) در هنگامه اى که به مجاهدان شهادت طلب نیاز داشت، مرکّب عالمان را برتر از خون شهیدان مى‌دانست: «مِدادُ العُلَماءِ اَفْضَلُ مِنْ دِماءِ الشُهَداءِ.» تأکید قرآن کریم و روایات معصوم (ع) برفراگیرى دانش، از مهمترین علل و موجبات توجه مسلمانان به کتاب و کتابخانه گردید.

همچنین وصیت حضرت امیرالمؤمنین(ع) خطاب به فرزند ارجمندشان شایسته یادآورى است: «مطالعه آثار و اخبار پیشینیان و سیر در اوضاع و احوال گذشتگان به منزله آن است که انسان در تمام مراحل زندگانى با آنان همسفر بوده و بدین وسیله مى تواند نتیجه همه تجربیات و محصول تحولات چندین ساله آنان را به رایگان به دست آورد. نیز از کلمات آن سرور متقیان (ع) است که فرمود: «الکُتُبُ بَساتینُ العُلَماء؛ کتابها تفرجگاه دانشمندان‌ است.»

علما و فرزانگان اسلامى نیز در توصیف و تعریف کتاب و نقش اساسى آن در انتقال علم و فرهنگ، سخنان بسیارى گفته‌اند، که از آن میان، سخنان جاحظ در این باره چشمگیرتر است. او در مقدمه الحیوان مى نویسد:

«کتاب بهترین پس انداز و خزانه است؛ بهترین همنشین و پشتوانه. معلّمى آرامتر و دوستى سودمندتر و کم زیانتر از کتاب نیست. کجا دیده اى بوستانى در آستین و باغى در بغل جز کتاب.
کتاب همان است که اگر به آن بنگرى، بهره‌ات دهد و زبانت را بگشاید و انگشتانت را در نوشتن مهارت و توانایى بخشد و واژگانت را در سخنورى شکوهمند سازد. با مطالع یک کتاب در یک ماه مى توان چندان دانش آموخت که در یک عمر از افواه رجال به دست نمى آید.»

به گونه‌اى که در مساجد، مدارس، بیمارستانها و آرامگاههاى بزرگان اسلام کتابخانه‌هایى پى‌افکنده شد، لذا تألیف کتاب و تأسیس کتابخانه ها، از آن رو که کارى بس مقدس و لازم شمرده مى شد، شتاب بیشترى گرفت و در اواخرسده دوم و آغاز سده سوم هجرى، با ظهور نهضت ترجمه در بغداد، مرکز حکومت عباسیان، به اوج شکوفایى خود رسید. در این دوره برخى از کتابخانه‌ها نه تنها داراى صدها هزار جلد کتاب بودند،  بلکه به صورت یک مرکز مهم علمى و تحقیقى در آمدند که صدها دانشمند در آنجا به تدریس، تحقیق، تألیف و تصنیف اشتغال داشتند. ابن ندیم در الفهرست گوشه هایى از آن همه کوششهاى علمى و فرهنگى را گزارش کرده و اسامى بسیارى از مترجمان، مؤلفان و کتابهایشان را نام برده و در حقیقت نخستین کتابشناسى اسلامى را نگاشته است. پس از وى نیز عالمان دیگرى به فهرست کردن کتابها و کتابشناسى آثار علمى دانشمندان پرداختند.